مقدمه
صدام حسین سال 1358رییس جمهور عراق شد. سال 59 با ایران وارد یه جنگ هشت ساله شد. سال 69 به کویت حمله کرد که آمریکا وارد عمل میشه و صدام 40 روزه شکست میخورد. بعد هم یه دوره تحریم و فشارهای بین‌المللی و دست آخر بوش پسر سلاح های کشتار جمعی رو بهونه می کنه و تو سال 82 با حمله گسترده ائتلاف جنگ علیه عراق، رژیم بعث سرنگون می شه. صدام دستگیر میشه و سه سال بعدشم اعدام. اما سوالی که یعده این روزا می پرسن اینه که پس دست آخر این آمریکا بود که شر صدام رو کم کرد. اگه میلیونی زیارت اربعین می رید یا اگه سالگرد دفاع مقدس برگزار می کنید، برید بجای این همه شعار علیه آمریکا، دعا به جون ارتش ایالات متحده آمریکا و همپیمانش بکنید که شر این بعثی افلقی رو کم کردند.
اشتباه نکنید؛ اگه دنبال کارای کپسولی هستید برید ویدیوهای محمد صمصامی ببینید. این مقدمه ی یه هایلایت مفصله به اسم “هلیکوپترهای نارنجی” که قراره توش موضوعی رو باز کنم که یک هفته است دارم از خودم می پرسم برای چی این همه سازمان عریض و طویل رسانه ای کشور تا حالا در موردش حرف نزدن؟ کاملشو توی یوتیوب و آپارات اسکرین شات ببینید.
جنگ اول خلیج فارس
بعد حمله صدام به کویت، جنگ اول خلیج فارس توی تاریخ 17 ژانویه سال 1991 با بمباران گسترده هوایی عراق توسط نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا شروع شد و توی 28 فوریه یعنی درست 40 روز بعد با عقب نشینی کامل عراق از کویت به پایان رسید. موقع شروع حمله عراق 750 تا جنگنده فعال داشت که فقط توی هفته اول جنگ 35 تاشون توسط نیروی هوایی ائتلاف کاملا نابود شدند. همین زمان بود که عراق تصمیم گرفت برای حفاظت از هواپیماهاش اونها رو به سمت کشوری که هشت سال باهاش جنگیده بود یعنی ایران بفرسته. فقط توی سه روز از 26 تا 28 ژانویه 200 فروند هواپیمای جنگنده و ترابری عراقی توی باندهای مختلف پروازی و حتی بیابون های ایران نشستند تا از حملات ائتلاف در امان بمونند. آمریکایی ها توقع داشتند این اتفاق توی مرز عراق و اردن رقم بخوره چون اردن دوست نزدیک عراق به شمار می اومد اما بر خلاف توقعشون عراق هیچ جایی رو امن تر از جمهوری اسلامی ایران برای حفاظت از جنگنده هاش پیدا نکرد. نیروی هوایی ائتلاف که دید این جنگنده ها داره می افته دست ایران، اقدام به ایجاد یه دیوار دفاعی هوایی توی مرز به سمت ایران کرد تا دیگه جنگنده ای نتونه به ایران برسه و همین طور هم شد.
جنگنده هایی که عراق به ایران فرستاد
طبعا دوست دارید بدونید که این 200 تا جنگنده که ارزششون میلیاردها دلار میشد چی شدند. بخشی از این جنگنده ها متعلق به کویت بود که امیر کویت ضمن تشکر از موضع ایران خلال جنگ، اونها رو به ایران اهدا کرد. توی ماجراهای جنگ علیه داعش هم طبق گفته دفتر فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق، ایران 130 تا از جنگنده‌های عراقی رو به این کشور برگردوند. گفته میشه که الباقیش رو هم ایران بعنوان غرامت جنگی هشت سال دفاع مقدس، پیش خودش نگه داشت.
برگردیم به ماجرای جنگ اول خلیج فارس. بمباران عراق تا روز 23 فوریه یعنی ماه بعدش، ادامه داشت و 90 درصد از توان رزم هوایی ارتش عراق از بین رفت. نیروهای آمریکایی روز 24 فوریه 1991 از طریق سواحل کویت و عربستان سعودی وارد خاک کویت شدند و آخرین سدهای دفاعی سربازای عراقی رو توی کویت شکوندند و دست آخر هم روز 28 فوریه 1991 با شکست کامل نیروهای عراقی که کویت رو اشغال کرده بودند جنگ تموم شد. بوش پدر تو شب چهارشنبه 28 فوریه 1991، 9 اسفند 1369 تو سخنانیش اعلام کرد: «کویت آزاد شد. . ارتش عراق شکست خورد و ما به همه هدف های مان رسیدیم.”
اما این تازه آغاز اتفاقاتی بود که شاید اصلا نشنیده باشید؛ انتفاضه شعبانیه یا قیام مردم عراق.
قیام مردم عراق
دو روز بعد یعنی اول مارس سال 1991 یه ستون زرهی شکست خورده ارتش عراق در حال بازگشت از جبهه، به میدان سعد بصره رسید. ساختمون حزب بعث درست نبش میدون قرار داشت و کنارش یه تابلوی عکس از صدام نصب شده بود. یکی از خدمه یه تانک تی 72 عراقی از شدت عصبانیت بخاطر شکست مفتضحانه جنگ و قریب به 150هزار کشته عراقی، میره داخل تانک و به طرف تصویر صدام شلیک می کنه و این شلیک آغاز قیام شعبانیه مردم عراق یا همون قیام ماه مارس سال 1991 هست.
مردم شیعه جنوب عراق که همیشه تحت فشار حزب بعث حاکم بودند یکی یکی پایگاه های حزب بعث و مراکز پلیس رو به تصرف خودشون در میارند و خیلی سریع شهر بصره می افته دست مردم. آتیش قیام منتشر میشه و به ناصریه و سماوه و حله و نجف و کربلا و بقیه شهرهای جنوب عراق میرسه. ماجرای قیام به جنوب عراق محدود نمیشه و از 5 مارس مناطق شمالی عراق که محل سکونت کردهای معارض حکومت مرکزی عراق بودند هم خیلی سریع به دست انقلابیون می افتند و شهرهای سلیمانیه و کرکوک و اربیل هم آزاد می شند. 14 تا استان از مجموع 18 استان عراق به دست انقلابیون می افته.
اما برگردیم به جبهه جنوب عراق؛ روز 3 مارس 1991 درست وقتی داشت آتیش انقلاب مردم جنوب عراق گر میگرفت، ژنرال نورمن شوارتزکوف فرمانده نیروهای آمریکایی توی پایگاه هوای صفوان جایی نزدیک مرز عراق و کویت بعد از یه مذاکره کوتاه با سپهبد سلطان هاشم احمد معاون رئیس ستاد ارتش عراق، اعلام می کنه که ما توی همه موارد آتش بس با عراق به توافق رسیدیم. اما یکی از مهمترین مسائلی که توی لحظات پایانی اون توافق به بحث گذاشته میشه ماجرای هلی کوپترهای بعثی هست.
مذاکرات آتش بس جنگ اول خلیج فارس
لاوری میلروی توی مقاله ای که توی ژوئن سال 1992 تو واشنگتن پست منتشر می کنه به سند متن مذاکرات آتش بس صفوان بین ژنرال شوارتزکوف آمریکایی و سپهبد احمد عراقی اشاره می کنه که توش نوشته شده:
احمد به شوارتزکوف میگه: بعضی وقتا لازم از پروازهای هلیکوپترها واسه جابجایی برخی از مقامات دولتی استفاده کنیم واسه اینکه راه ها و پل ها خراب شدند.
شوارتزکوف جواب میده: باید این هلیکوپترها رو نشانه گذاری کنید که هدف قرار نگیرند.
ژنرال احمد میگه: اما این ربطی به خط مقدم مرزی نداره ها؛ داخل عراقه
شواترکوف جواب میده: تا وقتی این پروازا توی منطقه ای که ما هستیم نیست مشکلی نداره.
بعدش ادامه میده:
ما به هلیکوپترها اجازه پرواز می دیم، و این نکته خیلی مهمه، می خوام مطمئن باشم که ثبت میشه، که هلی کوپترهای نظامی میتونند توی عراق پرواز کنند. نه جنگنده ها نه بمب افکن ها.
احمد جواب میده: یعنی منظورتون اینه که حتی هلیکوپترهای مسلح می تونند توی فضای عراق پرواز بکنند اما جنگنده ها نه؟ چون هلیکوپترها همون هستند، آدم جابجا می کنند.
شوارتزکوف میگه: بله، من به نیروی هواییم دستور می دم به هیچ هلیکوپتری که روی عراق اون جاهایکه ما نیستیم پرواز می کنه، شلیک نکنند. اگه قراره اونها جاهایی پرواز بکنند که ما هستیم، توصیه می کنم نظامی و مسلح نباشند و توصیه می کنم یه علامت نارنجی کنار بدنه شون نصب کنید تا امنیت بیشتری داشته باشند.
احمد جواب میده: نگران نباشید، به این منطقه نمی آن
شوارتزکوف هم جواب میده: خیلی خوب.
حواستون هست که این حرف ها داره توی پایگاه هوایی صفوان درست وقتی رد وبدل میشه که جنوب عراق دیگه از دست حزب بعث خارج شده شهرهای شیعه نشین یکی یکی دارند می‌افتند دست انقلابیون و رژیم بعث واسه سرکوب قیام راهی بجز استفاده از هوانیروز خودش نداره و فرمانده آمریکایی شوارتزکوف خیلی صریح و روشن به رییس ستاد ارتش عراق این چراغ سبز رو اعلام می کنه که می تونید حتی هلیکوپترهای نظامی بر فراز عراق بلند کنید بدون اینکه نگران حمله ما باشید و همین اتفاق هم می افته.
سرکوب قیام مردم عراق
بعد آتش بس صفوان توی 3 مارس، خیال صدام از جبهه جنوبی و جنگ با آمریکایی ها راحت میشه. نیروهای حزب بعث خودشون رو توی 7 مارس 1991 سازماندهی می‌کنند و شروع می کنند با استفاده از تجهیزات زرهی و هوانیروز ارتش بعثی به سرکوب قیام مردم جنوب و شمال عراق و البته این وسط نقش هلیکوپترهای توپدار و مجهز به مسلسل های سنگین توی شرایطی که مردم قیام کننده هیچ سلاح زمین به هوایی در اختیار نداشتند خیلی مهم بود. سرکوب قیام گسترده مردم شهر کربلا به دلیل وجود این برتری هوایی اتفاق می افته و حتی گزارشات در مورد استفاده از بمب های شیمیایی توی شهرهای نجف و کربلا وجود داره که توسط همین هلیکوپترها روی سر مردم انداخته می شدن. همزمان همون آمریکایی که اجازه میده هوانیروز ارتش بعث مردم رو به رگبار ببنده، توی رادیو و تلویزیون عراقی ها رو به قیام علیه صدام تحریک می کنه.
تا پایان ماه مارس 1991 عملا تمامی شهرهای جنوب عراق توسط رژیم بعث توی سکوت جهانی و بی تفاوتی همه دنیا سرکوب میشه. قیام مناطق شمالی هم خیلی زود شکست می خوره و توی 5 آوریل 1991 رژیم بعث اعلام می کنه که تمامی شهرها سرکوب شدند. از این تاریخ ببعد یعنی درست بعد از سرکوب کامل قیام هست که سیرکی به اسم منطقه پرواز ممنوع از طرف آمریکایی اجرا میشه.
منطقه پرواز ممنوع
منطقه پرواز ممنوع یا No Fly Zone اعمال سیاستی از طرف یه قدرت نظامی هوایی هست که طبق اون توی یه منطقه پروازی خاص از پرواز یه سری پرنده های مشخص جلوگیری به عمل می آد. این مفهوم البته یه مفهوم نظامی مدرنه که بعد از دهه 90 میلادی مطرح شد. دلیلش هم سقوط ابرقدرت شوروی از طرفی و پیشرفت های صنعت نظامی هوایی از طرف دیگه بود. اولین بار رسما این سیاست توی 1991 توسط آمریکا و نیروهای ائتلاف بعد از جنگ اول خلیج فارس روی بخش های از آسمان عراق اعمال شد که البته هیچ مستندی از طرف سازمان ملل و شورای امنیت براش وجود نداشت. بعدش توی ماجرای جنگ بوسنی سال 1992 و لیبی توی سال 2011 هم این تکنیک نظامی اجرا شد.
دقت بکنید که هدف منطقه پرواز ممنوع این هست که بخواد جلوی تلفات غیرنظامی و هدف قرار گرفتن مردم رو توی اون منطقه مشخص بگیره. یعنی ادعا میشه پرواز ممنوع یه جور تکنیک نظامی حمایتی از مردمی هست که توی منطقه ای گیر افتاند.
بعد از سرکوب کامل قیام توی عراق، شورای امنیت سازمان ملل به درخواست تعدادی از کشورها که اتفاقا ایران هم جزو اونها بود توی 5 مارس 1991 قطع نامه 688 رو به تصویب می رسونه که از عراق خواسته بود دست از سرکوب مردم برداره. قطع نامه چیزی در مورد منطقه پرواز ممنوع نگفته بود اما آمریکا و فرانسه و انگلیس به استناد این قطع نامه اعلام می کنند که به منظور حمایت از مردم عراق و جهت جلوگیری از سرکوب این مردم، در نواحی شمالی عراق منطقه پرواز ممنوع اعلام می کنند. دقت کنید فقط توی نواحی شمالی عراق. یعنی ماجرای منطقه پرواز ممنوع که بعد از سرکوب قیام هم اتفاق افتاد فقط توی نواحی کرد نشین عراق بود و رژیم بعث هم برای سرکوب بیشتر مردم توی نواحی جنوبی که اکثرا شیعه نشین هم هستند، هیچ ممنوعیتی نداشت. منطقه پرواز ممنوع نواحی جنوب عراق یک سال چند ماه بعد یعنی آگوست 1992 از طرف آمریکا اعمال شد و ادعا شد که هدفش حمایت از مردم شیعه جنوب عراق بوده. کی؟ وقتی مردم جنوب عراق داشتند سالگرد کشتار و شهدایی رو می گرفتند که خیلی هاشون حتی جنازه هاشونم پیدا نشد.
آمریکا چرا جلوی سقوط رژیم بعث رو گرفت؟
سخنگوی کاخ سفید مارلین فیتزواتر رسما اعلام کرد که ایالات متحده آمریکا مایل نیست خودشو درگیر تنازع قدرت توی عراق بکنه. آمریکا از یه چیز می ترسید؛ اینکه اگه رژیم صدام توسط اکثریت شیعه عراق که قیام کرده بودن سرنگون بشه دیگه عراق زمینی نیست که آمریکا بخواد توش بازی بکنه. خیلی طبیعی بود که توی شرایط موفقیت قیام مردم عراق توی سال 1991 عراق محلی برای نفوذ ایران بشه چون هم اشتراک مذهبی بین ایران و عراق وجود داشت و هم ایران حامی انقلابیون عراق بود. همین هم باعث شد تا آمریکا اجازه اون قتل عام و سرکوب رو بده تا سر فرصت 12 سال بعد خودش به عراق حمله بکنه.
رفتار آمریکا در قبال کشور عراق رو اگه توی چهل سال گذشته بررسی بکنیم با همه بالا پایین هایی که داشته اما یه چیزش عوض نشده و اون این که نذاره رابطه درستی بین ایران و عراق شکل بگیره؛ یه بار با حمایت از صدام توی جنگش علیه ایران، یه بار با ایجاد دیوار هوایی توی مرز ایران و عراق، یه بار با چراغ سبز به سرکوب قیام مردم عراق علیه صدام و یه بار هم با لشکر کشی مستقیم توی سال 2003 به عراق. هر نوع رابطه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بین ایران و عراق به ضرر آمریکا توی منطقه است اما قرار نیست هر تصمیم و برنامه ریزی که آمریکا انجام میده درست از آب در بیاد؛ آمریکا خدا نیست. کدخدا هم نیست.
:منابع
https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1991-03-04-mn-79-story.html
